TẤM ẢNH KHÁC BIỆT NÀY LÀ MỘT TẤM ẢNH báo chí trước đây tôi từng thấy. Nó là ảnh chụp mộtchính trị gia người Mỹ tên Donald Rumsfeld, ở Baghdad, đang bắt tay vớiSaddam Hussein, nhà độc tài Iraq, mãi từ năm 1983. Donald Rumsfeld từnghai lần làm Bộ trưởng Quốc phòng, nhưng hồi chụp bức ảnh này thì đang là đặc phái viên của Ronald Reagan. Ông ta đến Baghdad để liếm đít Saddam, ca ngợi và trao cho tay độc tài này một cặp đinh thúc ngựa bằng vànglàm quà đồng thời là biểu tượng của lòng biết ơn đời đời của nước Mỹ.Tám năm sau chúng ta lại đá đít chứ không phải liếm đít Saddam nữa. Mười lăm năm sau đó, chúng ta giết hắn. Sansom đặt tên cho tấm ảnh này làĐôi khi bạn bè của chúng ta trở thành kẻ thù, và đôi khi kẻ thù trởthành bạn bè của chúng ta. Bình luận mang tính chính trị; tôi cho làthế. Hoặc lời thuyết giáo về kinh doanh, dù tôi không thể thấy dòng chữtrên nhắc gì tới khoảng thời gian thực sự.

Tôi trở lại với quãngđường binh nghiệp của Sansom và chuẩn bị đọc một cách cẩn thận. Rốt cuộc thì đó là lĩnh vực tôi có chuyên môn sâu. Sansom vào quân đội năm 1975và xuất ngũ năm 1992. Khoảng thời gian mười bảy năm, dài hơn tôi bốnnăm, cụ thể là nhập ngũ sớm hơn chín năm và xuất ngũ sớm hơn năm năm. Về cơ bản đấy là một thời kỳ tốt, nếu so sánh với hầu hết các giai đoạnkhác. Cơn đau mang tên Việt Nam đã qua, quân đội mới, chuyên nghiệp,hoàn toàn tự nguyện đã rất ổn định và vẫn được rót nhiều ngân sách.

Có vẻ như Sansom đã rất hài lòng trong khoảng thời gian đó. Giọng kể củaông ta mạch lạc, chặt chẽ. Ông mô tả chính xác về huấn luyện cơ bản; môtả Trường Dự bị Sĩ quan khá tốt, kể rất khôi hài về thời gian đầu tronglực lượng bộ binh. Ông ta cởi mở về việc là người tham vọng. Sansom đạthết các bằng cấp được đề ra cho mình và chuyển sang lực lượng Rangers và rồi tới lực lượng Delta còn non trẻ. Như thường lệ, ông ta cường điệuhóa về quá trình tuyển chọn của Delta, những tuần lễ chẳng khác nào địangục, sự tiêu hao sức lực, sự chịu đựng, sự kiệt sức. Như thường lệ, ông ta không chỉ trích tính thiếu hoàn thiện của quy trình ấy. Lực lượngDelta đầy những tay có thể thức trắng một tuần, đi bộ cả trăm dặm và bắn bay hòn dái một con muỗi, nhưng lại khá thiếu những kẻ có thể làm tấtcả những việc đó cùng lúc có thể chỉ ra sự khác biệt giữa Shitte – mộtngười Shiai – và shit – cục phân.

Song nhìn chung tôi thấy Sansom khá trung thực. Sự thật là, hầu hết các phi vụ của lực lượng Delta đềubị hủy bỏ thậm chí trước khi chúng bắt đầu, và hầu hết các vụ được bắtđầu đều thất bại. Một số tay còn chưa bao giờ chứng kiến hành động.Sansom không thêu dệt chuyện đó. Ông ta thẳng thắn về sự phấn khích chắp vá tạm thời, và thẳng thừng về những thất bại. Trên hết, ông ta khôngnhắc tới những người chăn dê, thậm chí một lần cũng không. Hầu hết cácbáo cáo hậu hành động của Lực lượng Đặc biệt đều đổ lỗi thất bại chonhững người chăn dê thả rong. Các tay của lực lượng này thâm nhập vàokhu vực mà họ cho là khắc nghiệt hầu như không người ở, và ngay lập tứcbị nông dân địa phương cùng những đàn dê lớn phát hiện. Theo thống kêthì khả năng này khó xảy ra. Về mặt dinh dưỡng cũng khó xảy ra, nếu xéttới địa hình cằn cỗi như vậy. Dê phải có gì đó để ăn chứ. Có lẽ tìnhhuống trên một lần là có thực, nhưng từ đó nó đã trở thành bài tủ. NóiChúng tôi ép sát người xuống đất và một tay chăn dê giẫm ngay lên ngườichúng tôi vẫn dễ chịu hơn nhiều so với nói Chúng tôi làm hỏng rồi. Nhưng Sansom không khi nào nhắc tới những động vật nhai lại hay các nông dântrông coi chúng, đây là một yếu tố quan trọng giúp ông ta ghi điểm.

Thực ra, ông ta không đề cập nhiều tới vấn đề nào. Chắc chắn không có nhiềuthành công. Có những việc hẳn phải là những việc diễn ra khá thườngxuyên ở khu vực Tây Phi, rồi Panama, cộng thêm việc săn tên lửa SCUD ởIraq trong Chiến tranh Vùng Vịnh thứ nhất năm 1991. Ngoài những việc đóra, chẳng có gì hết. Chỉ có huấn luyện rất nhiều và sẵn sàng chiến đấu,mà theo sau đó luôn là rút quân và huấn luyện bổ sung. Hồi ức của Sansom có lẽ là cuốn hồi ký đầu tiên của Lực lượng Đặc biệt không bị thổiphồng mà tôi từng đọc. Thậm chí còn hơn thế. Không chỉ là không bị phóng đại. Nó còn bị nói giảm đi. Làm cho nhỏ lại và tránh nhấn mạnh. Nóigiảm, chứ không nói quá.

Đó là một điều thú vị.